Taaleisen per mbo-niveau: naar een passender kader 

Het adviesrapport beschrijft dat de huidige taaleisen in het mbo niet goed aansluiten op de verschillen tussen de opleidingsniveaus. Met name het feit dat niveau 2 en niveau 3 nu aan identieke taalnormen moeten voldoen (met cijferdifferentiatie weliswaar), zorgt voor knelpunten. In de praktijk betekent dit dat sommige studenten overvraagd worden, terwijl anderen juist te weinig worden uitgedaagd. De expertgroep benadrukt dat taalvaardigheid moet aansluiten op de complexiteit van de beroepssituaties die bij elk mbo-niveau horen. Daardoor is het wenselijk om taaleisen per niveau te formuleren, zodat een student op mbo 2 andere taalopdrachten krijgt dan een student op mbo 4.  

In veel opleidingen zie je dat alle studenten dezelfde schrijfopdracht krijgen, dezelfde leesteksten bestuderen of dezelfde presentatie uitvoeren. Hoewel dat efficiënt lijkt, doet het geen recht aan de verschillen in taalbehoefte en verantwoordelijkheidsniveau en zijn generieke opdrachten minder betekenisvol en dus motiverend voor studenten. Het adviesrapport beschrijft bijvoorbeeld dat een mbo-2-student doorgaans werkt in contexten waarin de taken helder afgebakend en concreet zijn en waarin samenwerking en het volgen van instructies centraal staan. De taal die daarvoor nodig is, is functioneel, duidelijk en relatief eenvoudig. Een mbo-4-student heeft daarentegen vaak taken waarin analyse, overleg, besluitvorming en schriftelijke rapportage een belangrijke rol spelen. De taal die daarbij hoort is abstracter, complexer en vraagt om meer zelfstandigheid. 

Een praktisch voorbeeld laat zien hoe deze differentiatie er in het onderwijs uit kan zien. Stel dat studenten een overdracht na een incident moeten schrijven. De mbo-2-student noteert alleen de basisfeiten: wie was erbij, wat gebeurde er, wat is er gedaan en wat moet de volgende collega weten? De mbo-3-student voegt een korte toelichting toe waarin hij uitlegt waarom hij bepaalde keuzes heeft gemaakt. De mbo-4-student koppelt zijn beschrijving aan een risicobeoordeling of aan beleidsvoorschriften en formuleert een aanbeveling voor verbetering. Alle drie schrijven zij een ‘overdracht’, maar elk op zijn eigen complexiteitsniveau en binnen zijn eigen beroepscontext. 

Het adviesrapport beschrijft dat docenten hierdoor beter kunnen inspelen op de werkelijke inzet en taalontwikkeling van hun studentengroep. In plaats van één grote toetsnorm ontstaat een leerroute die logischer en eerlijker is. Die erkenning van wat studenten nodig hebben op de diverse niveaus vermindert druk bij studenten en docenten. 

In veel opleidingen wordt taal ook nog steeds gezien als examenonderdeel en minder als ontwikkelroute. Vaak krijgen studenten die bij mbo-2 een 4 of 5 hebben gehaald (met vervolgens het punt ophoging door cijferdifferentiatie) een vrijstelling voor Nederlands bij het doorstromen naar mbo-3. Dit terwijl blijven werken aan hun taalvaardigheid hen helpt zich te redden in de maatschappij, het verder leren en het beroep. Het advies beschrijft echter dat elk niveau een eigen set observeerbare taalhandelingen nodig heeft: duidelijke gedragsindicatoren waarmee je kunt zien of een student de taal op het juiste niveau inzet. Zo kunnen studenten in haalbare stappen gericht blijven werken aan hun taalvaardigheid bij doorstroom. 

De impact van deze verandering is groot. Docenten krijgen meer ruimte om maatwerk te bieden. Teams kunnen beter onderbouwen waarom een bepaalde opdracht bij een bepaald niveau hoort. Studenten zien dat hun ontwikkeling stap voor stap opgebouwd is en dat er een duidelijke logica zit in wat er van hen verwacht wordt. Het adviesrapport beschrijft deze differentiatie als een noodzakelijke modernisering van het taalonderwijs, omdat alleen zo recht gedaan kan worden aan de diversiteit van het mbo en aan de uiteenlopende beroepspraktijken waarvoor studenten worden opgeleid.