Naar passende examinering: toetsen die functioneel én betekenisvol zijn

De expertgroep benadrukt dat het taalonderwijs eerst goed moet worden ingericht, waarna de examinering daarop wordt afgestemd. De huidige examens, zoals het centraal examen lezen en luisteren of de instellingsexamens voor spreken en schrijven, meten vaak losse vaardigheden en zijn niet altijd representatief voor de functionele situaties waarin mbo-studenten taal moeten gebruiken. Daarom pleit het adviesrapport voor een herbezinning op examinering, waarin meer ruimte komt voor authentieke, geïntegreerde en betekenisvolle examens. Dit komt ook meertalige studenten ten goede. 

In de huidige praktijk werkt examinering soms beperkend. Docenten voelen druk om studenten voor te bereiden op een specifieke toetsvorm, waardoor zij veilige, voorspelbare opdrachten geven die niet altijd passen bij echte beroepssituaties maar aansluiten op het generieke examen. Studenten leren dan vooral hoe een examen werkt, niet hoe zij taal functioneel kunnen inzetten. Het adviesrapport beschrijft dat deze toetsgerichtheid (teaching to the test) naar de achtergrond moet verschuiven, zodat onderwijs en toetsing elkaar weer kunnen versterken. 

Een voorbeeld uit de technische opleidingen laat zien hoe examinering functioneler kan worden. In plaats van een vooraf gestructureerde spreekopdracht, zou een student beoordeeld kunnen worden tijdens een gesimuleerde werkdag: een vraag aan een collega stellen, een veiligheidsinstructie uitleggen, een kort verslag schrijven van een incident. In een zorgopleiding zou een examen kunnen bestaan uit het lezen van een overdracht, het voeren van een kort cliëntgesprek en het schrijven van een eigen overdracht. Het adviesrapport beschrijft dit als een kansrijke richting, omdat deze vorm van beoordelen beter laat zien of een student taal kan inzetten in een betekenisvolle situatie. 

Het vraagt echter wel om professionalisering van docenten, zowel op afname en beoordeling als op toetsconstructie. Het rapport beschrijft dat mbo-instellingen moeten investeren in toetsbekwaamheid: docenten moeten leren om rubrics te ontwerpen, consistente beoordelingscriteria te hanteren en valide taken te ontwikkelen. De expertgroep adviseert om hiervoor landelijke kaders en raamwerken te ontwikkelen, zodat instellingen niet alles zelfstandig hoeven uit te vinden en niet iedereen toetsdeskundig hoeft te zijn. 

De impact hiervan kan groot zijn. Wanneer toetsen representatiever worden voor het werkveld, neemt de motivatie van studenten toe. Docenten hoeven niet langer tegenstrijdige keuzes te maken tussen ‘wat goed onderwijs vraagt’ en ‘wat de toets meet’. En opleidingen kunnen beter verantwoorden waarom hun examinering valide en betrouwbaar is. Het adviesrapport beschrijft dat deze beweging essentieel is om het taalonderwijs in het mbo toekomstbestendig te maken, en dat examinering pas echt waardevol wordt wanneer het aansluit op de complexe werkelijkheid waarvoor studenten worden opgeleid.